Een doeltreffend omgevingsbeleid vraagt een consistente handhaving van de regels en voorschriften die onze leefomgeving vormgeven en beschermen. Voor de dienst Omgeving bij de lokale overheden vormt dit een uitdaging, aangezien omgevingshandhaving vaak extra belasting met zich meebrengt bovenop hun bestaande takenpakket. Haviland biedt ondersteuning aan lokale besturen door zowel expertise en kennis te verlenen aan hun eigen gemeentelijke diensten als door intergemeentelijke handhavers ter beschikking te stellen.
Kaderdecreet Vlaamse Handhaving
Op 26 april 2024 werd beslist via het algemeen implementatiedecreet dat delen van het Kaderdecreet Vlaamse Handhaving op 01 april 2026 in werking treedt, en dit voor een aantal deeldomeinen binnen de Vlaamse handhaving waaronder het DABM (milieu), de VCRO (ruimtelijke ordening), onroerend erfgoed en toeristische logies. Het kaderdecreet beoogt een meer gestroomlijnde handhaving, betere samenwerking tussen de Vlaamse handhavingsinstanties, digitalisering van de processen, enz. Omgevingshandhaving zal dus een pioniersrol vervullen binnen de Vlaamse handhaving waar ook wij onze verantwoordelijkheid in zullen nemen en onze vennoten zullen bijstaan bij de veranderingen die daarmee gepaard gaan.
Het Kaderdecreet voorziet in een dubbele bevoegdheid waarbij een toezichthouder zowel bevoegd zal zijn voor milieumisdrijven als misdrijven ruimtelijke ordening. Bij Haviland werden de diensten Milieuhandhaving en Handhaving ruimtelijke ordening samengebracht onder de noemer Omgevingshandhaving en leren wij praktisch van elkaars materie bij in de dagelijkse werking om ons hierop voor te bereiden. Met een degelijke basiskennis van elkaars materie en toekenning van de bevoegdheid worden we kostenefficiënter.
Dienst omgevingshandhaving covert meer dan 90% van ons werkingsgebied
In 2024 werd het aantal vennoten dat gebruikt maakt van de diensten voor omgevingshandhaving verder uitgebreid. Voor Milieuhandhaving werd de gemeente Machelen toegevoegd, RO-handhaving werd opgestart voor de gemeenten Vilvoorde, Hoeilaart en Steenokkerzeel. In totaal schakelen 30 vennoten de ondersteuning in van de cel Omgevingshandhaving. Dat betekent dat onze dienst omgevingshandhaving meer dan 90% van ons werkingsgebied covert. In 2024 werden 270 omgevingshandhavingsdossiers afgesloten en zijn er nog 780 lopende. Hieronder zitten ook dossiers die een langere doorlooptijd hebben omwille van herstelvorderingen of meer complexe regularisatieprocedures.
Deze cijfers illustreren de groeiende vraag naar gespecialiseerde ondersteuning op het gebied van omgevingshandhaving. Bovendien toont het aan dat lokale besturen steeds vaker erkennen dat een geïntegreerde aanpak van omgevingsproblemen noodzakelijk is voor een duurzame ontwikkeling van hun gemeenschappen.
Geïntegreerde integrale handhaving biedt hierbij een aanzienlijke meerwaarde voor lokale besturen. Door samen te werken met naburige gemeenten wordt er efficiënter opgetreden tegen milieuovertredingen en stedenbouwkundige inbreuken die zich niet aan gemeentegrenzen houden. Dit versterkt niet alleen de handhavingscapaciteit, maar bevordert ook de coördinatie en uitwisseling van kennis en ervaring tussen verschillende betrokken partijen, zoals de politie en het parket Halle-Vilvoorde. Op deze manier kunnen lokale besturen gezamenlijk verplaatsingsfenomenen tegengaan en zorgen voor een betere algemene bescherming en beheer van hun omgeving. Daarnaast speelt omgevingshandhaving ook zijn rol in de aanpak van ondermijnende criminaliteit die zijn weg vindt naar onze reguliere economie. Handhaving is zo een samenspel van sensibilisering, ontrading, preventieve en curatieve controles, strafrechtelijke en bestuurlijke handhaving waarbij diens overschrijdende samenwerking leidt tot de beste resultaten.
Milieuhandhaving:
- Totaal aantal vennoten: 25
- Nieuwe vennoten: Machelen
RO-handhaving:
- Totaal aantal vennoten: 27
- Nieuwe vennoten: Vilvoorde, Hoeilaart en Steenokkerzeel
Milieuhandhaving
Handhaving vormt het sluitstuk van elke regelgeving. Zonder het inzetten op handhaving bestaat de kans dat het gekozen beleid dode letter blijft. Milieutoezichthouders hebben tal van bevoegdheden zoals het uitvoeren van controles bij bedrijven, het nakijken van vergunningen, het opvolgen van klachten en het onderzoeken van lozingen.
Zij gebruiken verschillende handhavingstools om de overtreders terug in regel te stellen zoals raadgevingen, aanmaningen, processen-verbaal maar ook het opleggen van bestuurlijke maatregelen onder dwangsom zijn mogelijk. Welke tool wanneer wordt toegepast is vaak afhankelijk van verschillende factoren. In de weegschaal liggen bijvoorbeeld effectiviteit, efficiëntie, proportionaliteit en dossiers-gebonden factoren. Ten slotte spelen ook de lokale prioriteiten van een lokaal handhavingsbeleid een rol om de handhaving meer richting te geven.
R.O.-handhaving
Het consequent opvolgen en zo nodig afdwingen van voorwaarden, voorschriften en verordeningen op vlak van ruimtelijke ordening is essentieel om onze leefomgeving (de gewenste) vorm te geven en toekomstgericht te versterken. Omgevingsambtenaren of ander gemeentepersoneel krijgen dit vaak bovenop hun bestaande takenpakket, waardoor het niet altijd evident is om een optimale dienstverlening te bieden.
Haviland kan de lokale besturen hierin ondersteunen door enerzijds de eigen gemeentelijke diensten bij te staan, en anderzijds te ontzorgen door een intergemeentelijke verbalisanten/of stedenbouwkundig inspecteur ter beschikking te stellen.
Omdat het handhavingsteam niet enkel een ondersteunende maar ook een adviserende rol wil opnemen ten opzichte van de lokale besturen publiceren ze regelmatig themadossiers om specifieke lokale uitdagingen aan te pakken en bewustzijn te creëren. In 2023 werkten zij enkele themadossiers uit, zoals over handhaving in het kader van omgevingsvergunningen.
Thema in de kijker: Handhaving van omgevingsvergunningen
Bij het verlenen van een omgevingsvergunning voor stedenbouwkundige handelingen worden er vrijwel altijd voorwaarden opgenomen. Deze voorwaarden bepalen vaak in sterke mate de vergunbaarheid van een dossier. Het kan hier gaan om voorwaarden die van groot belang zijn voor het behoud van een goede ruimtelijke ordening, Pagina 14 van 33 maar deze voorwaarden kunnen ook voortvloeien uit adviezen van verschillende instanties zoals de Provinciale dienst Waterlopen, het Agentschap Natuur en Bos of het Departement voor Landbouw en Visserij. De controle op het naleven van deze voorwaarden en het correct uitvoeren van de plannen is van even groot belang. Indien er niet gecontroleerd wordt op het naleven van de vergunningen en vergunningsvoorwaarden verliest de vergunning haar waarde. Dit zorgt bovendien voor oneerlijke voordelen voor de overtreders en ongenoegen bij burgers die hun vergunning wel naleven.
Uitdagingen
Naast de maatschappelijke voordelen die handhaving met zich meedraagt werd er in het nieuwe kaderdecreet ook een financiële return voorzien voor de lokale besturen die inspanningen leveren om te handhaven. Wij hopen dat deze return mee ingezet wordt in één van de voornaamste uitdagingen waarvoor we staan; het realiseren van een meer beleidsmatige en gestroomlijnde aanpak binnen de lokale handhaving. Je kan onmogelijk alle schendingen op het omgevingsrecht gaan handhaven. Het is zo doende verstandig om ook bij de klachtenbehandeling niet op elke klacht te gaan handhaven. Verder is het ook niet nuttig of mogelijk om bij elke schending te streven naar een herstel van de omgeving. Dergelijke trajecten zijn vaak arbeidsintensief en de lokale besturen zijn er toe gehouden verstandig om te springen met de beschikbare budgetten. Wij zullen hun daarbij ondersteunen met raad en daad.
Wat met openbaarheid van bestuur in handhavingszaken?
Over het algemeen vallen documenten die een overheid opstelt onder het principe van 'openbaarheid van bestuur', dat de transparantie en verantwoording waarborgt in overheidszaken. Het principe van openbaarheid van bestuur houdt in dat overheidsinstanties verplicht zijn om aan iedereen die erom verzoekt de gewenste bestuursdocumenten openbaar te maken door er inzage in te verlenen of er een afschrift van te overhandigen, of er uitleg over te verschaffen (artikel II.31 Bestuursdecreet van 7 december 2018).
Op deze algemene regel zijn wat omgevingshandhaving betreft uitzonderingen opgenomen en zal in de praktijk de aanvraag tot openbaarmaking van documenten afgewezen dienen te worden zolang de mogelijkheid om een strafsanctie of een administratieve sanctie op te leggen blijft bestaan.